بررسی نظام خبریابی و خبررسانی در دولت شیعی صفوی

بررسی نظام خبریابی و خبررسانی در دولت شیعی صفوی[1] علی‌اکبر جعفری* مرجان سرمدی‌زاده** چکیده دریافت خبر و انتقال سریع آن به مرکز و تصمیم‌گیری درست و به هنگام، از اصول پای‌داری دولت‌ها به شمار می‌رود. این هدف موجب شده است که از روزگار باستان، سازِکارهای گوناگونی برای دست‌یابی به اخبار و انتقال آن فراهم آید. مانند چاپار، دیوان برید، اشراف و نظام یام به انگیزه خبریابی به هنگام و انتقال سریع آن. دیوان برید در این میان از کمال بیشتری در سنجش با دیگر سازکارها برخوردار بود که با سقوط بغداد، آن نیز بر افتاد. باری، اصل و ضرورت کسب و انتقال خبرها در دوره‏های بعدی به‌ویژه در دوره صفویه به اندازه‏ای مهم بود که این دولت از روش‌های قرینه‌ای در این‌باره بهره می‌برد. جایگاه جهانی و مهم دولت صفوی در کنار دولت عثمانی و ازبک‌ها و وحدت و تمرکز حاکمیت صفوی در ایران، بر ضرورت و اهمیت کسب خبر و انتقالش در این دوره می‌افزود. هدف این پژوهش، بررسی پیش‏بینی‌ها و عمل‌کرد دولت صفوی درباره دست‌یابی و انتقال اخبار است. پرسش‌هایی که این پژوهش آنها را پاسخ می‏گوید، چنینند: اخبار و اطّلاعات قلمرو صفوی چگونه به دست می‌آمد و منتقل می‌شد؟ نظام خبریابی و خبررسانی دولت صفوی چگونه در ثبات و ضعف این دولت تأثیر می‏گذارد؟ بر پایه این پرسش‏ها، این فرضیه آزموده می‌‏شود: «پراکندگی مسئولیت و نبود تشکیلات ثابت خبریابی و خبررسانی در این دوره، از عوامل بنیادینی به شمار می‏رفت که در روزگار ضعف دولت صفوی به انحطاط و سقوطش انجامید». داده‌های تاریخی پژوهش با اثبات این فرضیه، تصویری روشن از نظام خبریابی و خبررسانی این دوره می‏نُماید.   [1]. تاریخ دریافت: 24/3/92 تاریخ پذیرش 18/8/92. * استادیار دانشگاه اصفهان، گروه تاریخ، اصفهان، ایران. [email protected] ** دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی دانشگاه اصفهان، گروه تاریخ، اصفهان، ایران. [email protected]